ANDERE KENNIS---TAALKENNIS---deel 3
27 November 2009, 21:54Het verhaal van het woord slachte
Het woord slachte is bekend geworden door de slachtemarathon in het jaar 2000 over de lengte van de Slachtedijk. Dat is de naam van een oude dijk maar nergens staat precies de betekenis van dat woord slachte. Er is een boek geschreven over de Slachte met daarin de geschiedenis van de dijk en een verslag van de marathon maar de betekenis van het woord slachte of de naam Slachte wordt verder niet uitgelegd.
In het boek Toponimen en Toponimyske Elementen yn Fryslân van schrijver W. T. Beetstra staan twee verklaringen voor het woord slachte.
1. binnendijk
2. afgeleid van Oudfries sla - slahan = slaan
Bij de toponimische elementen staan ook nog 4 verklaringen. Een slachte kan betekenen:
1. vroegere zeedijk
2. waterleiding
3. sluis
4. hangt samen met slaan = afdammen.
Over hoe dat slaan verder verklaard wordt is niets geschreven.
Karel Gildemacher heeft er ook een artikel aan gewijd en kwam wat dat slaan betreft tot de veronderstelling dat er palen in de dijk zouden zijn geslagen. Dit om een dijkdoorbraak te keren of te herstellen. Daar heb ik op gereageerd met de uitleg dat slachte ook deel kan betekenen in die zin dat het komt van delen- iets in delen slaan-. Een dijk die een gebied in twee delen slaat of deelt.
We gaan het verder bekijken.
Het woord slachte is in de volgende woorden en begrippen tot nu toe steeds aanwezig gebleven:
1. voorslachte(r) en achterslachte(r), dit zijn van het onderstel van een hooiwagen, respectievelijk het voorste deel en het achterste deel
2. vrouwelijk slachte of geslacht en mannelijk slachte of geslacht = vrouwelijk gedeelte van de mensen en mannelijk dedeelte van de mensen. Als je aan mensen vraagt van welk geslacht ze zijn weten ze het wel maar wat het woord geslacht van oorsprong betekende weten ze niet. Dat is ze ook nooit uitgelegd en het staat ook nergens. Je kunt dus zeggen dat je van het mannelijke of het vrouwelijke geslacht bent, het mannelijke of vrouwelijke gedeelte van de mensen, maar niet dat je het mannelijke of vrouwelijke geslacht ( = gedeelte) hebt.
3. voorgeslacht en nageslacht = het vóór ons geleefd hebbend gedeelte en het na ons levend gedeelte van de mensen.
4. halfslachtig en omslachtig. Iemand die iets halfslachtig doet, doet dat voor het halve deel, iemand die iets omslachtig doet, gaat niet rechtstreeks naar het doel, maar gaat om delen ( slachten ) heen lopen of praten of handelen.
5. slachten - het slachten van een dier. Is dat slachten van een dier nu het doodslaan of is het misschien het delen van een dier. Zolang je niet weet dat een slachte een deel is klinkt het vreemd. Als je het wel weet wordt het ineens logisch. De slachter is degene die het dier in delen snijdt of hakt of deelt. Het is een zeer oud woord en in die vroegere tijd zal men niet veel dieren naar een slachter gebracht hebben om te doden, maar wel gevangen, gestrikte, doodgeslagen of anders gedode dieren naar de man met het mes, om ze in delen te snijden.
6. plaatsnamen als Slagharen en Zaamslag.
Voor het verklaren van de betekenis van de naam Slagharen, staat in het boek Plaatsnamen in Nederland; haar = zandige heuvelrug. Slag wijst mogelijk op een afgrenzing van de gemeenschappelijke gronden, bij slaan = verdelen, vergelijk veldnamen als Hoenderslag en Korte en Lange Slagen.
Hier staat dus heel duidelijk dat het woord Slag komt van slaan en vroeger het woord is geweest voor verdelen.
Bij Zaamslag verklaart men het woord slag als slachte, oeverversterking, dijk. Dat is wel wat kort door de bocht want slachte betekent geen dijk, slachtedijk is zeker geen dijkdijk maar verdeeldijk.
Na deze voorbeelden is het wel aangetoond dat het woord slachte vroeger het woord is geweest voor deel. De Slachtedijk was dus de deeldijk die het gebied in twee delen deelde. In dat boek: De Slachte, met daarin de geschiedenis van de Slachtedijk door Siem van der Woude wordt de vraag voorgelegd hoe oud deze dijk zal zijn. De meningen van de onderzoekers lopen volgens Van der Woude uiteen van ca 1300 tot omstreeks 1500. De dijk loopt aaneengesloten van de kust bij Oosterbierum tot de Middelzeedijk bij Raerd over polderdijken van reeds voor 1300 bestaande polders. De mening van de onderzoekers dat de Slachte ca 1300 ontstaan is wordt ingegeven omdat toen de dijk aan de andere kant van het gebied zijn zeewerende functie had verloren. De Middelzee was afgesloten. De mening dat de Slachtedijk in 1500 ontstaan is wordt ingegeven door de gedenksteen waar het jaartal 1500 op staat.
Als je nu de taalkundige kant van het woord slachte mee laat doen, kom je tot de conclusie dat de Slachtedijk al veel ouder is dan 1300. Voor 1300 is n.l. al het gewest Fronacker uiteengevallen in de vijf grietenijen Barradeel, Menaldumadeel, Baarderadeel, Hennaarderadeel en Franekeradeel. Deze vijf delen werden op dat moment al de vijfdeelen genoemd. Het woord slachte was toen dus al buiten gebruik anders was het wel de vijf slachten geheten. Het woord slachte was dus voor 1300 al verdwenen, waar de Slachtedijk wel naar dat oudere woord is genoemd.
Nu staan er in de beschrijving geen jaartallen van het uiteenvallen van dat oude district Fronacker, alleen dat ca 1300 de vijfdeelen al bestonden. Het zou de moeite waard zijn om dat verder uit te zoeken.
Soms kom je in de beschrijving van de geschiedenis ook enorme onduidelijkheden tegen. Op pagina 13 staat dat men omstreeks 1200 begon met de bedijking van een veel groter gebied nadat na 900 de eerste polders waren ontstaan. Er staat: er werd een dijk aangelegd (na 1200 dus) langs de westelijke oever van de Middelzee van Lytsewierrum, langs Boazum, Easterwierrum, Weidum, Marssum, Beetgum en Berlikum. Op pagina 14 staat dat de Middelzee in 1200 al was afgedamd tot boven Leeuwarden. Dat kan dus niet en het eerste zal dus fout zijn. Dit moet dus ook nader uitgezocht.
Hiermee hoop ik definitief aangetoond te hebben dat het woord slachte vroeger het woord is geweest voor deel - gedeelte.
Wetenschappelijke reacties welkom
Titus de Wolff
Flansum 5
9012DC Raerd
Geen reacties
